21 november 2014 op het Schoon Verdiep van het Stadhuis van Antwerpen.
Helge Seifert van Het Belgica Genootschap was fier om tijdens een gezellige voorstelling een nieuwe samenwerking aan te kondigen tussen Noorwegen en ons land, waarbij ons Watererfgoed en in het bijzonder de Belgica van Adrien de Gerlache weer wat meer in de kijker komen te staan.

Belgica geschiedenis

In 1897 vertrok de Belgica naar Antartica. Aan boord zijn commandant Adrien de Gerlache en de Noor en poolvorser Roald Amundsen, die later (1910) ook als eerste mens de Zuidpool bereikte. Ze liepen vast in het poolijs en konden zich een jaar later bevrijden en keerden in 1899 terug naar Antwerpen alwaar zij met heel wat luister ook op het Schoon Verdiep van het Stadhuis werden ontvangen.

Het schip werd in 1884 gebouwd in Svelvik, Noorwegen. Het was een houten driemaster en stoomschip en kreeg de naam van Patria ; afmetingen 36 m lang, 7,6 m breed, 4,1 m diepgang, 336 ton.

Adrien de Gerlache kocht het schip – het was een walvisvaarder en robbenjager – herdoopte het als Belgica en vertrok ermee op 16 augustus 1897 vanuit Antwerpen voor zijn Belgisch Antarctische Expeditie. Het schip voer ook onder de clubwimpel van de Royal Yacht Club van België.

Omdat ze op 28 februari 1898 vastraakten in het pakijs, was Adrien de Gerlache, Roald Amundsen en hun bemanning de eersten die overwinterden in de Bellginghausensee op Antartica. Aan boord was ook een dokter Frederick Cook ; hij redde waarschijnlijk de bemanning van scheurbuikdood door ze te verplichten op zeehondenvlees te eten.

Dertien maanden later konden ze zich vrijmaken nadat ze zelf een kanaal hadden gegraven/gezaagd door het ijs. Ze keerden op 5 november 1899 terug in Antwerpen.

Adrien de Gerlache deed later nog verschillende Noordpool expedities maar dit nadat hij de Belgica had doorverkocht aan de Hertog Philippe d’Orléans (woonplaats Manoir d’Anjou nabij Brussel). Uiteindelijk werd schip gebruikt als drijvende visfabriek bij de Lofotenvisserij.

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd het schip door de Britten ingericht als munitieopslagplaats en naar Noorwegen overgebracht. Op 19 mei 1940, waarschijnlijk tijdens een Duitse luchtaanval, kwam het tot zinken in de fjord nabij Harstad in Noorwegen.

Het Belgica Genootschap werd opgericht – met o.a. Jean-Louis de Gerlache, de kleinzoon van Adrien de Gerlache, en enkele Antartica-verteranen – om aan de hand van wetenschappelijk onderzoek de Belgica in ons Watererfgoed onder te brengen. Mogelijkheden die ter studie liggen: berging, conservatie, tentoonstellingen, e.a..

Tomas Termote, maritiem archeoloog, schreef in het Befos-jubileumblad Hippocampus een uitgebreid artikel over de Belgica. Hij beschrijft hoe het wrak van de Belgica toevallig werd gevonden op het einde van de vorige eeuw (1990).

Duikers en leden van het Belgica Genootschap zijn zich ter plaatse gaan vergewissen van de toestand van het wrak. Het wrak ligt op een rotsplaat op zowat 20 m diepte op ongeveer 2 km ten oosten van de havenstad Harstad in een kleine baai van Brurvika.

Het overvolledige artikel over het Belgica-wrak kan online gelezen worden in het archief van het blad Hippocampus : http://hippo-archief.nelos.be/pdf/Hippo50jaarBEFOS-nl.pdf. Nelos.be staat voor vzw Nederlandstalige Liga voor Onderwateronderzoek en –Sport.

Noorwegen

Toen afgevaardigden van het Belgica Genootschap (het werd opgericht in 2006) in Noorwegen contacten legden, mondde dit uit in een regelmatige uitwisseling van gegevens en mogelijkheden.

De kunstenaar en Noor Petar Tale, bleek in Noorwegen de verkondiger te zijn van de Belgica geschiedenis. Door zijn toedoen komt er in Larvik in Noorwegen een permanente tentoonstelling over de Belgica en zijn expeditie naar Antarctica. Het was uiteindelijk ook de Noorse poolvorser Roald Amundsen die heeft bijgedragen aan deze heroïsche tijden.

Deze aankondiging werd gedaan in Stadhuis in Antwerpen en in aanwezigheid van heel wat prominenten, waaronder Niels Engelschiøn, Ambassadeur van Noorwegen, Baudoin Lagrange, ere-Consul van Noorwegen en Petar Tale, kunstenaar, verkondiger van de Belgica geschiedenis.

Marc Van Peel, schepen van de Haven van Antwerpen, ontving de genodigden op het Stadhuis in Antwerpen, en onderstreepte het belang van deze Noors-Belgische samenwerking. Hij tikte ook even aan dat in Antwerpen hard gewerkt wordt aan een Maritiem Museum waar al dat Watererfgoed zal worden ondergebracht.

Helge Seifert en Willy Versluys, stuwende leden in het Belgica Genootschap, spraken in korte bewoordingen hun dank en bewondering uit voor het Noorse initiatief onder impuls van de kunstenaar Petar Tale.

Dat de kleinoden, die verkocht worden om de bouw van de replica van de Belgica mee te financieren, ook hun weg zullen vinden naar het verre Noorwegen werd ten zeerste naar waarde geschat.

Tenslotte beschreef Cathy Bercx, Gouverneur van de Provincie Antwerpen, de geschiedenis van de Belgica en het belang ervan in ons erfgoed.

Besluit : ons Watererfgoed werd met dit initiatief nog maar eens in het daglicht geplaatst. En dit vonden we terug in de bedenkingen naar voren gebracht door Eddy Stuer, bezieler van de bouw van de replica van de Belgica in Boom.

Het Wrak van de Belgica

Het poolschip Belgica zonk in 1940 in Noorwegen. Het was geladen met Britse munitie en kwam tot zinken tijdens een Duits bombardement of werd mogelijks ook tot zinken gebracht opdat de munitie niet in handen zou vallen van de Duitsers.

Noorse duikers indentificeerden eerst in 1990 het gezonken schip als de Belgica. Omdat het volgeladen is met munitie is het gewone bergen van het wrak niet mogelijk. Allerlei officiële paden moeten eerst worden bewandeld.

Vooreerst moet de aanwezige munitie uit en rond het wrak worden weggehaald door duikers specialisten. En zodra deze klus is gedaan kan er worden gedacht aan de berging.

We hebben het hier over een houten schip dat ondertussen ook al driekwart eeuw op de zeebodem ligt. Er werd geconstateerd dat de toestand van het schip sterk achteruit gaat jaar na jaar en dit sedert 2006 toen de eerste echte duikonderzoeken plaatsvonden.

Omdat het schip geklonken werd met ijzeren nagels die stilaan vergaan in het water, wordt de romp van het schip minder en minder bij elkaar gehouden. Deze evolutie baart de wetenschappers de nodige kopbrekerij om te beslissen hoe het schip of wat er van overblijft het best kan geborgen worden.

Dat de Belgica ooit heelhuids boven water zal komen is utopisch. Kan het schip na berging worden gereconstrueerd ? Blijft het schip in Noorwegen of komt het vooralsnog naar België ?
Dit en nog vele andere technische vragen zullen nog moeten worden opgelost.

Het Belgica Genootschap vzw maakt zich sterk om het wrak van de Belgica in de toekomst aan het publiek te kunnen tonen. Het wil een bijdrage leveren tot de wetenschappelijke kennis van ons maritiem erfgoed door het in kaart brengen van de geschiedenis van de polaire maritieme wetenschap en waarbij de geschiedenis van de Belgica (1884-1940) centraal staat.

Bronnen:
-Het Belgica Genootschap: http://www.belgica-genootschap.be/
-Het Vlaams Instituut voor de zee: http://www.vliz.be/
-Wikipedia: http://nl.wikipedia.org

Belgica – de replica

In het kader van hun gemeenschappelijke werking installeren Belgica-Genootschap vzw en De Steenschuit vzw een Belgica-secretariaat met tentoonstellingsruimte. Op de aangrenzende Belgicawerf zal de legendarische ijsvaarder in al zijn pracht nagebouwd worden. De bouw van deze replica werd gestart in 2007.

De werf bevindt zich in Boom: New Belgicawerf, Noeveren 26, B-2850 Boom. De werf en de tentoonstellingsruimte kan U steeds bezoeken op de aangeduide dagen op de website (http://www.newbelgica.be) of neem even contact per e-mail met de secretaris: eddy.stuer@newbelgica.org.

Eerst had men het idee opgevat om een replica te bouwen die dan als ambassadeur van het Vlaamse Watererfgoed de wereldzeeën zou gaan bevaren. Alras bleek dat de moderne vereisten aan een schip dat nieuw wordt gebouwd niet helemaal strookten met de bouw van deze replica en werd er besloten het schip na afwerking als museumschip te laten fungeren.

Anderzijds worden bij de bouw van de nieuwe Belgica werkkrachten gebruikt die gerekruteerd worden in de basisarbeidsmarkt. Deze mensen krijgen de gelegenheid om vaardigheden in de scheepsbouw aan te leren die ze dan later in de praktijk kunnen brengen in een nieuw beroep.

Dit lovenswaardig initiatief werd in het verleden al met succes bewezen bij de bouw van o.a. het Tall Ship de Rupel en ook de Gentse Barge (ligplaats Gent).

In de bijhorende Belgica-winkel kan U een keuze maken uit heel wat interessante boeken. U kan er ook exclusieve Belgica-artikelen aankopen: o.a. Belgicabier, Belgicajenever en Belgicachocolade. Alle inkomsten van de winkel komen rechtstreeks ten goede aan het New Belgica-project.

Tekst Georges Janssens