update 2017 – BELGICA SOCIETY INTERNATIONAL ivzw
Voorheen Belgica Genootschap (http://www.belgica-genootschap.be)
BELGICA 1884-heden is een project van de Belgica Genootschap vzw, gesponsord door de Vlaamse Gemeenschap. Web contact: Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ).
Het Belgica Genootschap wil alle geïnteresseerden in het maritiem historisch erfgoed – en vooral polaire geschiedenis – samenbrengen. Via deze website wil het Genootschap een maatschappelijk draagvlak creëren waardoor maritieme geschiedenis en maritiem erfgoed voor iedereen toegankelijk wordt. Informeren en sensibiliseren van het grote publiek zal gebeuren door het benadrukken van het educatief karakter van diverse door de vzw uitgevoerde en uit te voeren projecten.
Het Belgica Genootschap wil een bijdrage leveren tot de wetenschappelijke kennis van ons maritiem erfgoed, met nadruk op de maritieme geschiedenis, de problematiek van conservering en ontsluiting van historische vaartuigen. Aansluitend wil het Genootschap het maritiem erfgoed onder de aandacht brengen.
Het Belgica Genootschap wil bijdragen tot het in kaart brengen van de geschiedenis van de wetenschap – en in het bijzonder de polaire maritieme wetenschap – waarbij de geschiedenis van de Belgica (1884-1940) centraal staat. Dit zal onze kennis van het historisch polaire onderzoek, maritieme archeologie en de vele maritieme ontdekkingsreizen ten goede komen.
1884 – Bouw van de Patria (latere Belgica) De Patria werd gebouwd in 1884 in Svelvik, een Noorse gemeente in de buurt van Oslo. Het schip zou ingezet worden in de jacht op butskoppen (walvisachtigen).
1885 – Maiden trip In 1885 maakt Patria haar eerste reis naar de walvisgronden.
1896 – Adrien de Gerlache koopt Patria en herdoopt haar tot Belgica Het komt Adrien de Gerlache ter ore dat Patria verkocht zal worden en hij start onderhandelingen met haar eigenaar, kapitein Pedersen. De Gerlache kan het schip kopen voor 70 000 oude Belgische frank (± 1 750 euro). Chr. Christensen bood ondertussen aan om de Patria te herstellen en uit te rusten voor een expeditie naar de zuidpool (Antarctica). Op 5 juni 1896 werd de Patria herdoopt tot Belgica.
1897 – Verandering van eigenaar en vertrek Antarctische expeditie In 1897 werd de eigendom van de Belgica overgedragen aan een groep investeerders: De Societé anonyme du Steamer Belgica. In juni van datzelfde jaar was de Belgica eindelijk klaar om naar het verre Antarctica te varen. Het vertrek voor de expeditie was gepland op 24 juni 1897, maar door de dichte mist kon ze pas de volgende dag uitvaren. De Belgica voer naar Antwerpen, en van daaruit zou dan de lange reis naar Antarctica aanvatten, waar ze uiteindelijk ook zou overwinteren.
1899 – Terugkeer van de Belgica naar haven van Antwerpen Twee jaar en twee maand na haar vertrek uit Antwerpen, in het najaar van 1899, werd Belgica daar opnieuw feestelijk onthaald.
1901 – Expeditie en walvisjacht In 1901 werd Belgica gecharterd door de Baldwin-Ziegler Polar Expedition. In de zomer van 1901 had de expeditie drie schepen ter beschikking om de Arctische wateren te bevaren. De Belgica voer naar Bass Rock, terwijl de andere twee schepen – America en Frithjof – koers zetten naar Franz Josef Land. Bij haar terugkeer in datzelfde jaar werd de Belgica opnieuw ingezet voor de walvisjacht in de noordelijke wateren, en dit tot in 1904.
1905 – Zomer expeditie naar Svalbard Louis-Philippe-Robert, Duc d´Orléans, charterde Belgica voor een zomer expeditie naar Svalbard en het noordoosten van Groenland. Adrien de Gerlache was master of Belgica, terwijl de Duc d´Orléans aan het hoofd van de expeditie stond. Er werd heel wat wetenschappelijk materiaal meegenomen om tijdens de expeditie bodemstalen en een aantal slepen te nemen. Tijdens deze reis werd ook een tot dan toe onbekend eiland ontdekt, dat van de Duc de naam Ile de France kreeg. Daarnaast ontdekten ze ook een zandbank, die ze de naam Belgica-bank gaven. Op 13 november besliste de Duc om de Belgica – samen met al het wetenschappelijke en ander materiaal aan boord – te verkopen aan Mylius-Erichsens´s Danmark Expedition. Deze verkoop ging echter niet door omdat Mylius-Erichsen niet voldoende fondsen had verzameld om het schip te kunnen betalen.
1907 – Expeditie naar de Kara Zee In 1907 werd Belgica opgekalefaterd op een Noorse scheepswerf. Een nieuwe expeditie ging van start, ditmaal naar de Kara zee om daar te peilen naar de bodemdieptes (5 juli 1907). Het werd echter geen groot succes. Dat jaar was er heel zware ijsvorming en de Belgica kwam vast te zitten in het ijs. Pas toen het ijs wat begon te smelten, kon de Belgica zich vrijmaken en de terugtocht aanvatten. Het schip arriveerde op 21 september in de haven van Hammerfest.
1909 – De Belgica zet opnieuw koers naar het noorden In 1909 zette Belgica opnieuw koers naar het noorden. In tegenstelling tot de vorige expeditie (1907), was deze tocht heel succesvol.
1916 – Belgica wordt Isfjord In 1916 zocht de pas opgerichte ´Det Norske Spitsbergensyndicat´ (DNS) een schip om de lijn tussen Spitsbergen en het noorden van Noorwegen te verzekeren. Op 28 april besloot het syndicaat om de Belgica aan te kopen. De aankoop werd goedgekeurd, op voorwaarde dat het schip enkel zou gebruikt worden voor het transport van steenkool. Bij deze transactie werd de Belgica herdoopt tot Isfjord en werden ook een groot aantal aanpassingen aangebracht aan het schip.
1918 – De Belgica als drijvend visverwerkend bedrijf Eind 1918 veranderde het schip opnieuw van eigenaar. Kristian Holst kocht Isfjord, herdoopte haar opnieuw tot de Belgica en bouwde haar om tot een drijvend visverwerkend bedrijf. Buiten het kabeljauwseizoen (januari tot maart), deed ze dienst als stapelplaats voor visproducten in Harstad.
1940 – De Belgica als munitiedepot De Britse troepen die geland waren in Harstad namen de Belgica in beslag en laadden haar met munitie voor het front in Narvik. De Belgica was nu een drijvend munitiedepot en ging een tweetal kilometer van Harstad voor anker. Op 19 mei vielen Duitse bommenwerpers een opslagplaats in Harstad aan. De Belgica werd opgemerkt door een Heinkel 111 vliegtuig en bombardeerde haar. Hoewel de Belgica zelf nooit werd geraakt, veroorzaakten de schokgolven een groot lek en zonk ze.
1990 – Herontdekking van de Belgica In 1990 ontdekten duikers van een locale duikersclub – op een diepte van 22 meter – het wrak van de Belgica.
2006 – Oud schip – nieuwe toekomst? Momenteel is er vooral nood aan een goede documentatie over het wrak, en dit liefst aan de hand van video materiaal. Het is namelijk niet ondenkbaar dat het wrak compleet instort. Berging van het Belgica wrak zou mogelijk zijn, maar zal gepaard gaan met grote problemen, onder andere voor de conservatie van het hout en een ruimte om het wrak op te slaan. Een andere optie is het bewaren van bepaalde delen van het schip (anker, propeller, kleinere onderdelen, …). Wat er ook gekozen wordt, een nauwe samenwerking met de Noorse autoriteiten zal zeker nodig zijn. In een eerste fase wil het Belgica-genootschap graag een zo volledig en archeologisch professioneel mogelijke beschrijving van het wrak maken. Originele onderdelen van de Belgica die referen naar haar geschiedenis wil men preserveren voordat het wrak totaal vergaat. Als laatste stap – en na een grondige evaluatie – stelt het genootschap een volledige berging van het wrak voor.
Technische fiche
Patria Bouwjaar: 1884 Ontwerper & bouwer: Johan Chr. Jakobsen Bouwplaats: Svelvik, Noorwegen Afmetingen: 118 x 25 x 13.5 voet (1 voet = 30,5 cm) Type: driemaster, opgetuigd als bark Gewicht: 263 ton Motor: 35 pk stoommachine Gebruikte bouwmaterialen: -Dennenhout en Amerikaans grenenhout met eiken ribben. -Groenhart hout (planken van vier duim dik) -Eikenbekleding IJzeren platen boven en onder de waterlijn
De groenhart houten planken zorgden voor de bescherming van voor- en achtersteven, terwijl de eikenbekleding de romp midscheeps beschermde. De achtersteven had een dikte van 5 voet, terwijl ijzeren platen boven en onder de waterlijn de boeg versterkten en beschermden.
De gebogen vorm van de boeg onder de waterlijn stond het schip toe om op het ijs te glijden en dit zo te breken door haar gewicht en beweging. De boeg werd versierd door een gietijzeren plaat, net onder het kluifhout.
Ingrijpende veranderingen door de jaren heen
Door de jaren heen werd de Belgica een aantal keer hersteld en heropgetuigd. We geven een overzicht van de belangrijkste aanpassingen.
In 1897, onder eigendom van de NV SS Belgica, werd het schip opgeknapt en heropgetuigd voor een antarctische expeditie. Ze werd uitgerust met een nieuwe stoomketel en een schroef die – indien de ijsgang dit vereiste – boven de waterlijn kon getrokken worden. Daarnaast werd ook een laboratorium van 15 x 12 voet achter de hoofdmast geplaatst. De greenheart bescherming werd vervangen en vernieuwd.
Bij haar aankomst in Noorwegen in 1916 werden, naast cabines en aanpassingen voor vrouwelijk personeel ook een groot aantal hangmatten aangebracht. In deze periode vervoerde ze steenkool en passagiers tussen Spitsbergen en noordelijk Noorwegen.
Om als drijvend visverwerkend bedrijf te kunnen dienst doen, werd het schip in 1918 ontmast, en ontdaan van haar boegspriet en motor. Enkel de stuurhut bleef gespaard.
Eind de jaren dertig werd ook de bijzonderste motor van het schip verwijderd en werd het een steenkoolruim met enkel nog een kleine motor die de lieren en het anker kon bedienen.
Bron: Kjaer, K.-G. (2005). Belgica in the Arctic. Polar Rec. 41(218): 205-214.
Een bewogen geschiedenis van een oude dame
Het schip Belgica wordt gekenmerkt door een rijk en bewogen verleden. Niet alleen veranderde ze meerdere malen van eigenaar en naam, ook haar structuur werd meermaals aangepast.
Zo startte ze haar carrière op zee als walvisvaarder, maar werd ze ook ingeschakeld voor wetenschappelijke expedities, bevaarde zo de wereldzeeën en ging ten slotte ten onder als drijvend munitiedepot.
Haar opvarenden: van matrozen tot grote ontdekkingsreizigers
Veel grote namen waren ooit aan boord van de Belgica, waaronder Adrien de Gerlache, Roald Amundsen en Frederick Cook.
De meest tot de verbeelding sprekende expeditie was zonder twijfel deze naar de Zuidpool in 1897-1899, waar het schip kwam vast te zitten in het winterijs en ze noodgedwongen moest overwinteren op Antartica.
Op ontdekking naar onbekende oorden
De Belgica en haar bemanning kwamen op talrijke nog onbekende plaatsen. Ze vonden het dan ook hun taak om deze plaatsen een naam te geven. Vooral tijdens de expeditie van 1897-1899 werden dan ook talrijke eilanden, kapen en waterlopen van namen voorzien.
Belgica expeditieleden
Hier volgt een overzicht van alle expeditieleden die ooit meevaarden met de Belgica.
Deze (alfabetische) lijst is in opbouw en dus nog onvolledig…
Adam Tollefsen
August Wiencke
Engelbert Knudsen
Frans Dom
Gustave Dufour
Henri Somers
Hjalmar Johansen
Jan Van Damme
Jan Van Mirlo
Johan Koren
Josef Duvivier
Jules Melaerts
Lemonnier
Louis Michotte
Maurice Warzée
Max van Rysselberghe
Het scheepswrak
Huidige positie Het wrak van de Belgica heeft zijn laatste rustplaats in een smalle inham van Brurvik, aan het Gangsasen schiereiland. Dit is op ongeveer twee kilometer afstand van de stad Harstad. De exacte positie is 68°47,720 noorderbreedte en 16°35,617 oosterlengte. Het wrak bevindt zich op ongeveer 20 meter diepte en ligt maar een kleine 200 meter uit de kust..
Conditie – situatie 2006 Het wrak is nog tamelijk intact. De totale lengte is 36,4 meter, met een boeg van 6 meter. Algen en hout-etende organismen hebben ervoor gezorgd dat de conditie van het wrak sterk is achteruit gegaan.
In augustus 2006 is een team duikers van het Belgica Genootschap naar Noorwegen getrokken om er de conditie van het scheepswrak in detail vast te stellen. Het volledige verslag van dit onderzoek kunt u hier downloaden (enkel Engelstalige versie beschikbaar).
Conditie – situatie 2008 In mei 2008 – 18 maanden na de eerste duikexpeditie – vertrok opnieuw een duikteam van het Belgica Genootschap naar Harstad om de conditie van de Belgica te her-evalueren en dit in functie van een mogelijke lichting van het wrak. Duikers stelden vast dat de conditie van het wrak sterk was achteruitgegaan ten opzichte van 2006. De oorzaak hiervan is niet zozeer het wegrotten van het hout en schade door scheepswormen, maar eerder het grootschalig verdwijnen van de metalen en ijzeren nagels en bouten die het schip samenhouden. Hierdoor wordt het scheepswrak instabiel en fragmenten kunnen al uiteenvallen bij lichte aanraking, wat de situatie voor duikers er niet veiliger op maakt… Een gedetaileerd verslag van deze expeditie kunt u hier nalezen (enkel Engelstalige versie beschikbaar).
Wetenschappelijke rapporten Belgica expeditie 1897 – 1899
In 2004 ontving de bibliotheek van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) de complete reeks van officiële rapporten over de Antarctische expeditie van de Belgica die plaatsvond van 1897 tot 1899. Deze rapporten dateren allen van de periode 1901-1949 en zijn een donatie van de ICES bibliotheek (International Council for the Exploration of the Sea) in Denemarken.
First series: publication list
Commission de la Belgica. Résultats du Voyage du S.Y. Belgica en 1897-1898-1899 sous le commandement de A. de Gerlache de Gomery: Rapports Scientifiques (1901-1913). Buschmann: Anvers, Belgium.
Second series: publication list
Commission de la Belgica. Résultats du Voyage du S.Y. Belgica en 1897-1898-1899 sous le commandement de A. de Gerlache de Gomery: Rapports Scientifiques (1926-1940). Buschmann: Anvers, Belgium.
Third series: publication list
Commission de la Belgica. Résultats du Voyage du S.Y. Belgica en 1897-1898-1899 sous le commandement de A. de Gerlache de Gomery: Rapports Scientifiques (1941-1949). Buschmann: Anvers, Belgium.
Belgica
1897-1899: The Belgica explores the Antarctic Overzicht van de historische reis van de Belgica en haar overwintering op Antarctica. Het reisverslag wordt verder aangevuld met een aantal biografieën van opvarenden en een lijstje van verdere publicaties gerelateerd aan de Belgica (Engelstalig).
Het laatste Continent – De Belgica-expeditie van Adrien de Gerlache Kort overzicht van de Belgica expeditie van Adrien de Gerlache (1897-1899). Daarnaast is er uitgebreide informatie terug te vinden over het Antarctische continent (Nederlandstalig).
Belgica – de replica In het kader van hun gemeenschappelijke werking installeren Belgica-Genootschap vzw en De Steenschuit vzw een Belgica-secretariaat met tentoonstellingsruimte. Op de aangrenzende Belgicawerf zal de legendarische ijsvaarder in al zijn pracht nagebouwd worden. De bouw van deze replica startte op 9 september 2007 (Nederlandstalig en Franstalig).
Antarctica
hier voor meer uitgebreide informatie (Nederlandstalig).
International Polar Foundation De International Polar Foundation geeft informatie over poolonderzoek, om zo de klimaatsmechanismen beter te kunnen begrijpen (Engelstalig).
Antarctica/Arctica Dagelijks nieuws over Antarctica (Zuidpool) en Arctica (Noordpool) (Nederlandstalig).
Maritiem erfgoed
Maritieme Archeologie De Cel Maritiem Erfgoed van het VIOE (Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed) heeft twee hoofdopdrachten: het onderzoek en de ontsluiting van alle erfgoed dat verband houdt met het maritieme milieu. Het betreft bijvoorbeeld scheepswrakken, verzonken nederzettingen, oude havenstructuren, …
Logboek en aditionele foto’s
gesigneerde foto’s van de bemanningleden van de Belgica ter beschikking. Het bibiotheeknet bezit eveneens het dagboek en het logboek van de Belgica expedie van 1907.
Partners
Vlaams Instituut voor de Zee Het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) is het coördinatie- en informatieplatform voor zeewetenschappelijk onderzoek in Vlaanderen. Het VLIZ fungeert als secretariaat voor het Belgica Genootschap (Nederlandstalig en Engelstalig).
De Steenschuit De Steenschuit vzw bouwt om een replica van de Belgica. (Nederlandstalig)